Գաբրիել Գարսիա Մարկես, «Երկնագույն շան աչքերը»
- Երկնագույն շան աչքերը:
Ու նա տխուր պատասխանեց.
- Այո: Հիմա մենք երբեք դա չենք մոռանա:
Նա դուրս եկավ լամպի լուսավոր օղակից ու կրկնեց.
- Երկնագույն շան աչքերը: Ես դա գրել եմ ամեն տեղ:
Նա շրջվեց ու քայլեց զարդասեղանի ուղղությամբ: Հայելու մեծ լուսնի մեջ հայտնվեց նրա դեմքը. դեմքի անդրադարձումը, տեսողական պատկերը, կրկնակը, որը պատրաստ էր լուծվել լամպի թրթռացող լույսի մեջ: Սառած մոխրի գույնի աչքերը տխուր նայեցին ինձ ու խոնարհվեցին, ու նա բացեց շպարի սադափե տուփն ու վրձինով կպավ քթին ու ճակատին:
- Ես այնքան եմ վախենում,- ասաց նա,- որ այս սենյակը մեկ ուրիշի երազում էլ կերևա, ու նա այստեղ ամեն ինչ կխառնի:
Չխկացրեց տուփի կողպեքը, վեր կացավ ու վերադարձավ լամպի մոտ:
- Դու չե՞ս մրսում երբեք,- հարցրեց նա:
- Երբեմն պատահում է,- պատասխանեցի ես:
Սառած ձեռքերը տարածեց լամպի վրա, ու մատների ստվերն ընկավ դեմքի վրա:
- Կարծում եմ՝ կհիվանդանամ,- բողոքեց նա,- դու սառցե քաղաքում ես ապրում:
Կերոսինե լամպը նրա մաշկը պղնձա-կարմրավուն ու փայլուն էր դարձնում:
- Դու բրոնզե մաշկ ունես,- ասացի ես,- երբեմն ինձ թվում է, թե իրական կյանքում դու բրոնզե արձանիկ կլինես որևէ թանգարանի անկյունում:
- Ոչ,- ասաց նա,- բայց երբեմն ինձ էլ թվում է, թե մետաղից եմ՝ երբ քնում եմ ձախ կողքիս վրա ու սիրտս կրծքումս խուլ է խփում:
- Ես միշտ ցանկացել եմ լսել, ինչպես է խփում քո սիրտը:
- Եթե հանդիպենք իրականում, դու կկարողանաս ականջդ դնել կրծքիս ու լսել:
- Եթե հանդիպենք իրականում...
Նա ձեռքերը դրեց ապակե կափարիչին ու մրմնջաց.
- «Երկնագույն շան աչքերը»: Ես ամենուր կրկնում եմ այդ բառերը:
«Երկնագույն շան աչքերը»: Այդ արտահայտության միջոցով էր նա փնտրում ինձ իրական կյանքում, դա ասես գաղտնաբառ լիներ, որով մենք կճանաչեինք իրար: Նա քայլում էր փողոցներով ու, ասես ի միջի այլոց, կրկնում. «Երկնագույն շան աչքերը»: Ռեստորաններում պատվերներ կատարելիս նա շշնջում էր երիտասարդ մատուցողներին. «Երկնագույն շան աչքերը»: Ու քրտնած ապակիների վրա, հյուրանոցների ու կառամատույցների պատուհաններին նա մատով գրում էր. «Երկնագույն շան աչքերը»: Մարդիկ միայն չհականալով ուսերն էին թոթվում, իսկ մատուցողները քաղաքավարի անտարբերությամբ խոնարհվում էին: Մի անգամ դեղատանը նա երազներից ծանոթ բույր զգաց ու ասաց դեղագործին.
- Մի երիտասարդ կա, որին ես տեսնում եմ երազներում: Նա միշտ կրկնում է «երկնագույն շան աչքերը»: Միգուցե դուք ճանաչու՞մ եք նրան:
Դեղագործն ի պատասխան արհամարհական ծիծաղեց ու քայլեց դեպի վաճառասեղանի մյուս ծայրը: Իսկ նա նայում էր դեղատան հախճասալիկե նոր հատակին, ու ծանոթ բույրն անդադար տանջում էր նրան: Չդիմանալով, նա ծնկի իջավ ու շրթներկով գրեց սպիտակ սալիկների վրա. «երկնագույն շան աչքերը»: Դեղավաճառը նետվեց նրա կողմը.
- Սենյորիտա, դուք փչացրեցիք իմ հատակը: Վերցրե՛ք փալասն ու հենց հիմա սրբե՛ք:
Ու նա ողջ երեկոն սողաց ծնկների վրա՝ տառերը ջնջելով ու արցունքների միջից կրկնելով.
- Երկնագույն շան աչքերը: Երկնագույն շան աչքերը:
Իսկ դռների մոտ մրթմրթում էին պարապ մարդիկ, ովքեր խելագարին նայելու էին եկել:
Նա լռեց, իսկ ես այդպես էլ նստած մնացի՝ շարունակելով ճոճվել աթոռի վրա:
- Ամեն առավոտ,- ասացի ես,- փորձում եմ հիշել այն արտահայտությունը, որով պետք է գտնեմ քեզ: Երազում թվում է, թե ես այն լավ եմ մտապահել, բայց հենց արթնանում եմ՝ ոչ մի բառ չեմ կարողանում հիշել:
- Բայց ախր դու ես այն հորինել:
- Այո: Իմ միտքը հենց այդ բառերն եկան, որովհետև դու մոխրագույն աչքեր ունես: Բայց ցերեկը ես նույնիսկ դեմքդ չեմ կարողանում հիշել:
Նա հուսահատությունից մատները սեղմեց.
- Եթե գոնե քաղաքիս անունն իմանայինք:
Նրա շրթունքների եզրերին դառնության ծալքեր առաջացան:
- Ես ուզում եմ դիպչել քեզ,- ասացի ես:
Նա հայացքը բարձրացրեց, ու կրակի լեզվակները պարեցին նրա բիբերի մեջ:
- Դու դեռ երբեք ինձ դա չես ասել,- նկատեց նա:
- Իսկ հիմա ասում եմ:
Նա աչքերը խոնարհեց ու սիգարետ խնդրեց:
- Ինչու՞,- կրկնեց նա,- ես ոչ մի կերպ չեմ կարողանում հիշել իմ քաղաքի անունը:
- Իսկ ես՝ մեր գաղտնաբառը,- ասացի ես:
Նա տխուր ժպտաց.
- Այս սենյակն իմ երազում երևում նույն կերպ է պատկերվում, ինչ քոնում:
Ես վեր կացա և ուղղվեցի դեպի լամպը, իսկ նա վախեցած նահանջեց՝ վախենալով, որ ես պատահաբար կանցնեմ մեր արանքով անցնող անտեսանելի գիծը: Վերցնելով իմ մեկնած սիգարետը՝ նա թեքվեց դեպի լամպի կրակը:
- Իսկ աշխարհի մի քաղաքի պատերին «երկնագույն շան աչքերը» բառերն են գրոտած,- ասացի ես:- Եթե ես հիշեմ այդ բառերը, առավոտյան կմեկնեմ ողջ աշխարհով քեզ փնտրելու:
Նրա դեմքը լուսավորվեց սիգարետի կարմրավուն կրակով. նա խորը քաշեց ծուխն ու ասաց՝ սիգարետը բարակ մատների արանքում պտտելով.
- Փառք աստծո: Կարծես թե սկսեցի տաքանալ,- ու երգեցիկ մրմնջաց, ասես կրկնելով գրող վրձինի ետևից.
- Ես... սկսում եմ...,- նա մատները շարժեց, ասես թղթի անտեսանելի թերթիկն իմ կարդալուն զուգահեռ գլանաձև փաթաթելով,- տա... քա... նալ...- թղթի կտորը վերջացավ ու ընկավ հատակին՝ ճմռթված, փոքրիկ, մոխրի փոշու վերածվելով:
- Դա լավ է,- ասացի ես:- Ես ամեն անգամ սարսափում եմ, երբ դու սառում ես:
Մենք արդեն մի քանի տարի է, որ հենց այսպես էլ հանդիպում ենք իրար: Երբեմն այն պահին, երբ մենք գտնում ենք իրար երազների լաբիրինթոսում, ինչ-որ մեկն այնտեղ՝ դրսում, հատակին գդալ է գցում, ու մենք արթնանում ենք: Աստիճանաբար հաշտվեցինք մի տխուր ճշմարտության հետ. մեր բարեկամությունը կախված է բազմաթիվ երկրային բաներից: Ինչ-որ գդալը լուսաբացին կարող է վերջ դնել մեր կարճ հանդիպմանը:
Նա կանգնած է լամպի հետևում ու նայում է ինձ: Նայում է նույն կերպ, ինչ առաջին գիշերը, երբ ես քնիս կեսից ուշքի եկա լամպով ու հայելով այդ տարօրինակ սենյակում ու իմ առջև տեսա մոխրագույն աչքերով աղջկան: Ես հարցրեցի.
- Ո՞վ եք դուք:
Իսկ նա ասաց.
- Չեմ հիշում:
- Բայց մենք, կարծում եմ, արդեն հանդիպել ենք, այդպես չի՞:
- Միգուցե: Դուք կարող էիք ինձ երևալ երազում, հենց այս սենյակում:
- Ճի՛շտ է,- ասացի ես,- ես ձեզ երազում եմ տեսել:
- Զվարճալի է,- ժպտաց նա,- ուրեմն, մենք հանդիպում ենք երազներու՞մ:
Նա քաշեց ծուխը՝ կենտրոնացած նայելով սիգարետի կրակին: Ու ինձ նորից թվաց, թե նա պղնձից է, բայց ոչ թե սառն ու պինդ, այլ ջերմ ու փափուկ:
- Ես ուզում եմ կպնել քեզ,- կրկնեցի ես:
- Դու ամեն ինչ կփչացնես,- վախեցավ նա,- հպումը մեզ կարթնացնի, ու մենք էլ չենք հանդիպի:
- Դժվար թե,- ասացի ես,- պետք է միայն գլուխը դնել բարձի վրա, ու մենք նորից կհանդիպենք:
Ես ձեռքս մեկնեցի, բայց նա չշարժվեց:
- Դու ամեն ինչ կփչացնես,- շշնջաց նա,- եթե գիծը խախտես ու լամպի մյուս կողմն անցնես, մենք աշխարհի տարբեր կողմեր շպրտված կարթնանանք:
- Ու ցանկացած դեպքում,- պնդեցի ես:
Բայց նա միայն թարթիչներն իջեցրեց.
- Այս հանդիպումները մեր վերջին հնարավորությունն են: Ախր դու առավոտյան ոչինչ չես հիշում:
Ու ես նահանջեցի: Իսկ նա ձեռքերը դրեց լամպի վրա ու բողոքեց.
- Ես երբեք չեմ կարողանում քնել մեր հանդիպումներից հետո: Արթնանում եմ գիշերվա կեսին ու այլևս աչքս էլ չեմ կարողանում կպցնել՝ բարձը դեմքս է այրում, ու ես անընդհատ կրկնում եմ «երկնագույն շան աչքերը» արտահայտությունը:
- Լույսը շուտով կբացվի,- նկատեցի ես,- վերջին անգամ ժամը երկուսին եմ արթնացել, ու դրանից շատ ժամանակ է անցել:
Ես մոտեցա դռանն ու բռնակը ձեռքս առա:
- Զգույշ եղիր,- ասաց նա,- դռան մյուս կողմում ծանր երազներն են ապրում:
- Որտեղի՞ց գիտես:
- Վերջերս ես դուրս եկա ու դժվարությամբ վերադարձա: Իսկ արթնանալուց հետո նկատեցի, որ սրտիս վրա եմ պառկած:
Բայց ես, միևնույն է, դուռը մի փոքր բացեցի: Փեղկը ենթարկվեց, ու թույլ քամին դրսից բերրի հողի ու հերկի հոտ բերեց: Ես շրջվեցի նրա կողմն ու ասացի.
- Այստեղ միջանցք չկա: Ես դաշտի հոտ եմ զգում:
- Դռան մյուս կողմում,- ասաց նա,- մի կին է քնած, որը երազում դաշտ է տեսնում: Նա միշտ երազում էր գյուղում ապրել, բայց այդպես էլ երբեք չկարողացավ դուրս գալ քաղաքից:
Դռան ետևում բացվում էր լույսը, ու մարդիկ ամենուրեք սկսել էին արթնանալ:
- Հավանաբար ինձ արդեն սպասում են նախաճաշի սեղանի մոտ,- ասացի ես:
Դաշտից փչող քամին թուլացավ, իսկ հետո հանգավ: Նրա փոխարեն հնչեց անկողնում մյուս կողքի վրա շուռ եկած քնածի հանդարտ շնչառությունը: Քամին լռեց, քամու հետ մահացան նաև բույրերը:
- Վաղը մենք անպայման կճանաչենք իրար,- ասացի ես,- ես կփնտրեմ կնոջն, ով պատերի վրա գրում է «երկնագույն շան աչքերը»:
Նա տխուր ժպտաց ու ձեռքերը դրեց լամպի սառող կափարիչի վրա.
- Դու ցերեկը ոչինչ չես հիշում:
Նրա տխուր ուրվագիծն արդեն սկսել էր հալվել բացվող օրվա լույսի մեջ:
- Դու զարմանալի մարդ ես,- ասաց նա,- դու երազներդ երբեք չես հիշում:
1950 թ.
Թարգմանեց Բայանդուր Պողոսյանը
Comments
Post a Comment