Հայրենական մեծ պատերազմի առասպելը, մաս առաջին

Հունիսի 22, 1945 թ. «Внимание, говорит Москва!»

"Внимание, говорит Москва! Передаем важное правительственное сообщение, граждане и гражданки Советского Союза, сегодня в 4 часа утра без всякого объявления войны германские вооруженные силы атаковали границы Советского Союза. Началась Великая Отечественная война советского народа против немецко-фашистских захватчиков. Наше дело правое! Враг будет разбит! Победа будет за нами!"
Յուրի Լևիտան

Տարածված ընկալում է, որ հենց այս խոսքերով է ՍՍՀՄ բնակչությունը տեղեկացվել նացիստական Գերմանիայի հարձակման ու Հայրենական մեծ պատերազմի սկզբի մասին:

Իրականում այս բառերը հանդիսանում են Հայրենական մեծ պատերազմի առասպելի նախաբանը:

Այս բառերը չեն, որ ՍՍՀՄ քաղաքացիները լսել են ռադիոյով: Չնայած Յուրի Լևիտանը՝ Սովինֆորմբյուրոյի ձայնը, պատերազմի քրոնիկաների հիմնական լուսաբանողն էր պատերազմի ընթացքում, կոնկրետ այս հաղորդագրությունը նրա ընթերցմամբ ձայնագրվել է պատերազմից հետո՝ 50-ականներին, որպեսզի փոխարինի ՍՍՌՄ արտաքին գործերի ժողկոմ Վյաչեսլավ Մոլոտովի նախնական հայտարարությանը, որն ավելի հապշտապ էր ու վատ ընթերցված:

Սովետական ռևիզիոնիզմը փորձել է ստերիլիզացնել ու հերոսականացնել պատերազմը, բայց խորհրդանշական է, որ Մոլոտովի տեքստը շատ ավելի հավատալի է ու մոտ ՍՍՀՄ այդ շրջանի դիպլոմատիայի ոգուն. տեքստը, լինելով շատ ավելի երկար, որքան հրապարակախոսական է, այնքան էլ դիպլոմատիկ, զուտ պրոպագանդայի փոխարեն այն կառուցում է ՍՍՀՄ իրավական առավելության հիմքերը ինչպես ՍՍՀՄ, այնպես էլ միջազգային օրենքի տեսանկյունից. Հետևաբար, այն նաև ավելի մեծ հետաքրքրություն է ներկայացնում:



Երկու օրից Известия-ն հրապարակել է տեքստի խմբագրված տարբերակը («Известия» № 147 (7523), 24 июня 1941 г.).

ВЫСТУПЛЕНИЕ ПО РАДИО В. М. МОЛОТОВА 22 июня 1941 г.

Граждане и гражданки Советского Союза!

Советское правительство и его глава товарищ Сталин поручили мне сделать следующее заявление:

Сегодня, в 4 часа утра, без предъявления каких-либо претензий к Советскому Союзу, без объявления войны, германские войска напали на нашу страну, атаковали наши границы во многих местах и подвергли бомбёжке со своих самолётов наши города — Житомир, Киев, Севастополь, Каунас и некоторые другие, причём убито и ранено более двухсот человек. Налёты вражеских самолётов и артиллерийский обстрел были совершены также с румынской и финляндской территории.

Это неслыханное нападение на нашу страну является беспримерным в истории цивилизованных народов вероломством. Нападение на нашу страну произведено, несмотря на то, что между СССР и Германией заключён договор о ненападении, и Советское правительство со всей добросовестностью выполняло все условия этого договора. Нападение на нашу страну совершено, несмотря на то, что за всё время действия этого договора германское правительство ни разу не могло предъявить ни одной претензии к СССР по выполнению договора. Вся ответственность за это разбойничье нападение на Советский Союз целиком и полностью падает на германских фашистских правителей.

Уже после совершившегося нападения германский посол в Москве Шуленбург в 5 часов 30 минут утра сделал мне, как народному комиссару иностранных дел, заявление от имени своего правительства о том, что Германское правительство решило выступить с войной против Советского Союза в связи с сосредоточением частей Красной Армии у восточной германской границы.

В ответ на это мною от имени Советского правительства было заявлено, что до последней минуты Германское правительство не предъявляло никаких претензий к Советскому правительству, что Германия совершила нападение на Советский Союз, несмотря на миролюбивую позицию Советского Союза, и что тем самым фашистская Германия является нападающей стороной.

По поручению Правительства Советского Союза я должен также заявить, что ни в одном пункте наши войска и наша авиация не допустили нарушения границы и поэтому сделанное сегодня утром заявление румынского радио, что якобы советская авиация обстреляла румынские аэродромы, является сплошной ложью и провокацией. Такой же ложью и провокацией является вся сегодняшняя декларация Гитлера, пытающегося задним числом состряпать обвинительный материал насчёт несоблюдения Советским Союзом советско-германского пакта.

Теперь, когда нападение на Советский Союз уже свершилось, Советским правительством дан нашим войскам приказ — отбить разбойничье нападение и изгнать германские войска с территории нашей родины.

Эта война навязана нам не германским народом, не германскими рабочими, крестьянами и интеллигенцией, страдания которых мы хорошо понимаем, а кликой кровожадных фашистских правителей Германии, поработивших французов, чехов, поляков, сербов, Норвегию, Бельгию, Данию, Голландию, Грецию и другие народы.

Правительство Советского Союза выражает непоколебимую уверенность в том, что наши доблестные армия и флот и смелые соколы Советской авиации с честью выполнят долг перед родиной, перед советским народом, и нанесут сокрушительный удар агрессору.

Не первый раз нашему народу приходится иметь дело с нападающим зазнавшимся врагом. В своё время на поход Наполеона в Россию наш народ ответил отечественной войной и Наполеон потерпел поражение, пришёл к своему краху. То же будет и с зазнавшимся Гитлером, объявившим новый поход против нашей страны. Красная Армия и весь наш народ вновь поведут победоносную отечественную войну за Родину, за честь, за свободу.

Правительство Советского Союза выражает твёрдую уверенность в том, что всё население нашей страны, все рабочие, крестьяне, интеллигенция, мужчины и женщины отнесутся с должным сознанием к своим обязанностям, к своему труду. Весь наш народ теперь должен быть сплочён и един, как никогда. Каждый из нас должен требовать от себя и от других дисциплины, организованности, самоотверженности, достойной настоящего советского патриота, чтобы обеспечить все нужды Красной Армии, флота и авиации, чтобы обеспечить победу над врагом.

Правительство призывает вас, граждане и гражданки Советского Союза, ещё теснее сплотить свои ряды вокруг нашей славной большевистской партии, вокруг нашего Советского правительства, вокруг нашего великого вождя товарища Сталина.

Наше дело правое. Враг будет разбит. Победа будет за нами!

Եթե նկատեցիք, Մոլոտովի օրիգինալ հայտարարությունը ոչ մի տեղ չի պարունակում «Հայրենական Մեծ Պատերազմ»/«Великая Отечественная Война» տերմինը, իսկ Լևիտանի ռևիզիոնիստական տեքստը բառացիորեն նշում է. «Началась Великая Отечественная война советского народа против немецко-фашистских захватчиков»:

Իրականում «Խորհրդային ժողովուրդների Հայրենական Մեծ Պատերազմ» տերմինն առաջին անգամ հայտնվել է Մոլոտովի հայտարարության հաջորդ օրը (հունիսի 23, 1941) «Պրավդայում»՝ Եմելյան Յարոսլավսկու հոդվածում («Словарь современных цитат», Константин Душанко, изд. Эскмо, 2006):

Ինչևէ, «հայրենական պատերազմ» տերմինը շատ ավելի երկար պատմություն ունի, օգտագործվել է շատ ավելի հաճախ ու կապված է Նապոլեոնի դեմ պատերազմի ու ռուսական հոգեբանության վրա դրա ազդեցության հետ, ինչի մասին ես կխոսեմ հոդվածի երկրորդ մասում:

Առայժմ միայն նշենք, որ Ռուսական կայսրությունը տարբերում էր պատերազմի հայրենական (սեփական հողի վրա), արտասահմանյան (ուրիշ երկրի հողի վրա) տեսակները, ինչը դարձել է ռուսական լեզվամտածողության մասը: Ներկայումս, երբ կոլոնիալիզմն ու իմպերիալիզմը իրենց դասական իմաստներով այլևս գոյություն չունեն, շատ կարևոր է հասկանալ կոնտեքստը, որը ստեղծել է այս տերմինները:

• Նապոլեոնի ներխուժմանը ռուսական դիմադրությունը հայտնի էր նաև որպես 1812-ի հայրենական պատերազմ:
• 1914-ից հետո ռուսական «Театр и жизнь» ամսագիրն Առաջին համաշխարհային պատերազմի արևելյան ճակատը նույնպես անվանում է Հայրենական պատերազմ: Այլ հրապարակումներ այն անվանում են Երկրորդ հայրենական պատերազմ կամ Համաշխարհային հայրենական պատերազմ («Словарь современных цитат», Константин Душанко, изд. Эскмо, 2006):

Փաստացի, Յարոսլավսկու «սովետական ժողովուրդների հայրենական մեծ պատերազմը» ոչ թե պատերազմի անուն էր, այլ նկարագրություն. կա պատերազմ, որը մղվում է սովետական ժողովուրդների սեփական հողում:

Ճիշտ տերմինը, որը կարելի է կիրառել այդ պատերազմի համար, «Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի արևելյան ճակատ» է: Ու, փաստացի, ամբողջ աշխարհը, բացի նախկին ՍՍՀՄ երկրների մի մասից, օգտագործում է հենց իմ նշած տերմինը: Նույնիսկ նախկին խորհրդային երկիր Ուկրաինան դեռ 2015 թ. ապակոմունիստացման գործողությունների շրջանակներում հրաժարվել է «Հայրենական մեծ պատերազմ» տերմինից:

Ներկայումս «Հայրենական մեծ պատերազմ» տերմինի նշանակությունը քաղաքական է ու նշանակում է ընդունել պատերազմի խորհրդային ընկալումն ու ԽՍՀՄ-ից այն ժառանգած Ռուսաստանի ընկալումը: Իսկ այդ ընկալումն ունի կոնկրետ պրոպագանդիստական նպատակ ու արժեք. վերցնել ավելի մեծ կոնֆլիկտի մի մասը, որտեղ քո կողմի դերակատարությունն առավել մեծ է եղել, ներկայացնել այն որպես լրիվ առանձին կոնֆլիկտ, ու հայտարարել քեզ այդ կոնֆլիկտի հաղթող կողմ:

---

Tweet